حمله روسیه به اوکراین واکنش های گسترده ای در کشورهای غربی از جمله فرانسه در پی داشته است.  بسیاری از پایتخت های غربی و اروپایی با انجام برخی اقدامات خارج از رویه های معمول سیاسی نسبت به این جنگ مواضع مختلفی اتخاذ نمودند.

وزرای فرهنگ کشورهای اروپایی در ۷ مارس در نشستی رسمی به ریاست فرانسه ضمن محکوم کردن قاطعانه حمله روسیه به اوکراین، در واکنشی به تحولات جاری بیانیه ای را به اتفاق آرا تصویب کردند. در بیانیه منتشره آمده است که این حمله حقوق بین المللی را نقض و به ارزش های دمکراتیک در حوزه هنر، فرهنگ و رسانه مانند آزادی خلاقیت هنری، تنوع فرنگی، آزادی بیان، آزادی ارتباطات، تبادل اخبار، آزادی رسانه ها و تکثر گرایی و تردد هنرمندان و جامعه هنری و همچنین حفاظت از آثار و میراث فرهنگی که جملگی ارزش های جهانی است، آسیب رسانده است. همچنین، وزرای فرهنگ کشورهای اروپایی در بیانیه خود متعهد شدند که از نهادها و موسسات فرهنگی خود برای حمایت از هنرمندان، خبرنگاران، استادان و رسانه های اوکراینی استفاده کنند، تا آنها بتوانند به فعالیت های خود ادامه دهند.

بررسی ها نشان می دهد که تحریم های اعمال شده علیه مسکو و به ویژه شخصیت های طراز اول روسیه، دیگر فقط محدود به حوزه های سیاسی و اقتصادی نبوده است. برای اولین بار شاهد هستیم که در بخش های مختلف دیگری مانند حوزه های فرهنگی، هنری، رسانه ای و حتی ورزشی نیز مجموعه اقداماتی علیه این کشور اتخاذ شده است.

در روزهای آغازین حمله روسیه به اوکراین "برونو لومر" (Bruno Le Maire)، وزیر امور اقتصادی فرانسه طی اظهاراتی صریحا اعلام کرد که "ما (فرانسه) علیه روسیه جنگ تمام عیار اقتصادی راه خواهیم انداخت". اگر چه ساعاتی بعد وی در صحبت های دیگری اظهار داشت استفاده از واژه "جنگ" در مصاحبه قبلی اش چندان مناسب نبوده، اما واقعیت این است که دامنه تصمیمات متخذه از سوی فرانسه و دیگر کشورهای غربی چندان متعارف نبوده است و به تعبیر هفته نامه ماریان "جنون اعمال تحریم های گسترده علیه روسیه" تمام حوزه های دیگر از جمله ورزش، هنر، فرهنگ، رسانه و حتی بازی های ویدئویی را در بر می گیرد. وسعت این تحریم ها به ویژه از سوی دستگاه های رسمی دولتی اروپایی، در عین نمایش ناتوانی نظامی در رویارویی با روسیه، خود به عاملی که می تواند روند درگیری های نظامی را تشدید نماید و وسعت بخشد، مبدل گردیده است.

Bruno Le Maire

برخی از این تحریم ها در بخش ورزشی قرار دارد. به طور مثال در سطح جهانی، کمیته بین المللی المپیک (CIO) اعلام کرده که تصمیم به ممنوعیت روسیه و بلاروس برای حضور در تمام رقابت های ورزشی را گرفته است. همچنین فدراسیون بین المللی هاکی روی یخ علاوه بر ممنوعیت تیم روسیه حتی بازیکنان این تیم را نیز مشمول محرومیت قرار داده است.

همین وضعیت در بخش فوتبال نیز دیده می شود. اتحادیه اروپایی فوتبال (UEFA) نیز  اعلام کرده که حضور تیم های باشگاهی روسیه در لیگ های اروپایی لغو گردیده و حتی قرارداد ۴۰ میلیون یورویی با گازپروم، یکی از اسپانسرهای خود از سال ۲۰۱۲ را در واکنش به این حمله فسخ می کند. در نهایت فدراسیون بین المللی فوتبال (FIFA) نیز لغو حضور تیم ملی فوتبال روسیه در بازی های جام جهانی قطر را اعلام کرده است.

در بخش تفریحات و حتی بازی های رایانه ای نیز کشورهای غربی از جمله فرانسه تصمیمات متعددی را اتخاذ کردند. به طور مثال دیزنی لند پاریس که بزرگ ترین پارک تفریحی در اروپا است، اعلام کرده که بهیچ وجه حاضر نیست فیلم های روسی را در سالن های خود نمایش دهد و موسیقی روسی را پخش نماید.

در فرانسه، در بخش فرهنگی نیز بسیاری از مراکز معتبر که به عرضه آثار فرهنگی روسی مبادرت می کردند یا برنامه های همکاری با شخصیت های هنری روسی یا مراکز روسی داشته اند، سیاست پیروی از این تحریم ها را در پیش گرفته اند. به طور مثال بنیاد معروف لویی ویتون (Fondation Louis Vuitton)  از سپتامبر ۲۰۲۱ کلکسیونی مرکب از ۲۰۰ اثر فاخر برادران موروزوف (Morozov) را از موزه آرمیتاژ مسکو با وساطت شخص ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به امانت گرفته تا در سالن های خود در معرض دید عموم قرار دهد. با وجود آنکه تاکنون بیش از یک میلیون فرانسوی از این مجموعه فاخر دیدن کرده اند و به همین دلیل قرار بود که این نمایشگاه تا نیمه آوریل تمدید شود، اما با این حال بنیاد فوق طی اطلاعیه ای اعلام کرده که با توجه به کشیده شدن تحریم ها علیه روسیه به حوزه همکاری های فرهنگی، این بنیاد تابع تصمیمات دولت بوده و برنامه های خود را لغو می کند.

به همین منوال مجموعه کاخ های ورسای (Versailles)، موزه لوور (Louvre) و برخی مراکز دیگر همکاری های خود در حوزه فرهنگی با روسیه را متوقف کرده اند. به طور مثال موزه لوور در نظر داشت در ۴ مارس نمایشگاهی از آثار خود را برای نمایش در موزه کرملین مسکو امانت دهد که این پروژه هم به دلیل تشدید تحریم ها علیه روسیه به حال تعلیق درآمده است.

همین وضعیت در مورد برگزاری نمایشگاهی از آثار پیکاسو در روسیه که قرار است در سال میلادی آینده در مسکو برگزار شود، وجود دارد. یکی از مسئولان موزه پیکاسو در پاریس می گوید وضعیت جدیدی که شاهد آن هستیم سبب بروز نگرانی هایی شده از جمله این که مبادا تداوم آن سبب قطع شدن کلیه مناسبات با روسیه شود.

همان طور که اشاره شد این تحریم ها منحصر به مراکز و موسسات فرهنگی و هنری رسمی نمی گردد. سال هاست که بسیاری از هنرمندان روسی در کشورهای غربی از جمله فرانسه به ارائه فعالیت های خود مشغول می باشند. اما به موازات تحریم های اعمال شده علیه روسیه برخی برنامه ها و سفرهای مرتبط با هنرمندان و تیم های هنری که به نوعی با کرمیلن در ارتباط می باشند، نیز به حال تعلیق درآمده یا حتی لغو شده است. به طور مثال بسیاری از برنامه های پیش بینی شده شرکت بولشویی (Bolchoï) روسی برای فرانسه متوقف شده و از یک هفته قبل بسیاری از برنامه های هنرمندان روسی در سالن های فرانسه لغو گردیده است.

مدیر یکی از مراکز اپرا در پاریس در این مورد می گوید که حتی در دوران جنگ سرد مبادلات فرهنگی بین اتحاد جماهیر شوروی سابق و امریکا وجود داشت. البته تنش بود اما این فعالیت ها نیز انجام می شد. اما آن چه امروز شاهد آن هستیم کاملا متفاوت است و از مرحله جنگ سرد بسیار شدیدتر و به واقع یک جنگ گرم واقعی است.

در ادامه این تحولات تئاتر شانزه لیزه پاریس (Théâtre des Champs-Élysées) نیز طی تصمیمی ناگهانی والری ژِرژیف (Valery Gergiev) که از شخصیت های هنری نزدیک به ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه می باشد را کنار گذاشته است. وی قرار بود در تولیدات آتی متروپولیتن اپرا (Metropolitan Opera) همکاری نماید.

Valery Gergiev

در حوزه رسانه و خبر نیز فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی فعالیت های دو رسانه مهم روسی یعنی راشاتودی (Russia Today) و اسپوتنیک (Sputnik) که بعلت گستردگی اطلاع رسانی و صداقت بیشتر در جریان آزاد اطلاعات از اقبال خوبی در اروپا برخوردار بودند را در خاک خود ممنوع کردند. فرانسه برای توجیه قطع دسترسی های دو رسانه راشاتودی (Russia Today) و اسپوتنیک (Sputnik) روی این نکته که منابع مالی این دو رسانه از مسکو تامین می شود، تکیه دارد و حتی برخی مسئولان فرانسوی آن ها را متهم به دروغ پراکنی برای پوشش جنگ روسیه علیه اوکراین کرده اند.

یادآور می شود راشاتودی یک شبکه تلویزیونی است که با بودجه دولتی روسیه فعالیت می کند و از ۱۰ دسامبر ۲۰۰۵ از سوی آژانس خبری RIA Novosti راه اندازی شد. فعالیت اصلی این شبکه برون مرزی و مخاطبین آن مردم همه کشورهای جهان است. هدف از راه اندازی این شبکه ارائه تصویری صحیح از روسیه و انعکاس اخباری متفاوت از رسانه های غربی می باشد. اخبار این شبکه در اروپا، آسیا، آمریکا به زبان های انگلیسی، عربی، اسپانیایی، آلمانی، روسی و فرانسوی منتشر می شود. بخش عربی این شبکه در جنگ رسانه ای به رقابت با بی بی سی، سی ان ان، الجزیره و فرانس ۲۴ می پردازد. در این شبکه بیش از ۲ هزار نفر به کار مشغول می باشند و مقر اصلی آن در مسکو و واشنگتن و دفاتری نیز در پاریس، لندن، لس آنجلس، میامی، دهلی نو و حتی تل آویو دارد. کشورهای غربی این رسانه را ابزار تبلیغاتی سیاست خارجی روسیه دانسته که به تحریف اخبار و ترویج توهم توطئه می پردازد. پیش تر نیز در سال ۲۰۱۷ وزارت دادگستری آمریکا رسما راشاتودی را به عنوان یک رسانه تبلیغی در خدمت سیاست های کرملین و از دولت خواست آن را به عنوان یک عامل خارجی ثبت نماید.

اسپوتنیک نیز یک آژانس خبری چند رسانه ای است که در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۴ توسط دولت روسیه راه اندازی شده و عملا جایگزین خبرگزاری RIA Novosti شده است. این تغییر با هدف ارائه نگاهی متفاوت از تحولات و اخبار روز صورت گرفته و اخبار این خبرگزاری به ۳۲ زبان (به جز زبان روسی) منتشر می گردد. کشورهای غربی این خبرگزاری را به عنوان یکی از ابزارهای تبلیغاتی دولت روسیه می شناسند. در فرانسه این خبرگزاری نزدیک به محافل راست حاکمیتگرا و جریان های مروج نظریه های توطئه و ضد غربی ارزیابی می شود. در پی حمله روسیه به اوکراین فعالیت این دو رسانه روسی از اول مارس ۲۰۲۲ در اتحادیه اروپایی ممنوع شد.

حتی برنامه های این دو رسانه در شبکه های اجتماعی در فرانسه دیگر در دسترس نمی باشد. راشاتودی در یوتیوب یک میلیون و در فیس بوک ۶/۱ میلیون و در گوگل ۵۶۰ میلیون بازدید کننده فرانسوی داشه است.

بحث تحریم برنامه های فرهنگی و هنری روسی حجم قابل توجهی از صفحات روزنامه ها و نشریات فرانسوی را به خود اختصاص داده است.

در حوزه تحریم های فرهنگی تحولاتی که رخ داده محدود به موسسات رسمی و نهادهای بین المللی نبوده و حتی فعالیت بسیاری از هنرمندان روسی حاضر در این کشور را در برمی گیرد. در این خصوص می توان به هنرمندان روسی مانند آنا نتروبکو (Anna Netrebko)، والری ژرژییف (Valery Gergiev) یا توگان سوخی یف (Tugan Sokhiev) اشاره کرد که از صحنه هنری کنار گذاشته شده اند.

تحریم این هنرمندان محدود به فرانسه نبوده و در سایر کشورهای اروپایی (انگلیس، آلمان، ایتالیا و لهستان) و حتی امریکا نیز چنین اتفاقاتی رواج داشته است.

در این خصوص برخی نشریات با اشاره به چنین تصمیماتی اعتراض خود را نسبت به این که کشورهای اروپایی و غرب در حال کشیدن یک پرده آهنین جدید پیرامون روسیه در حوزه فرهنگی می باشند، ابراز کرده و می نویسند که در فردای حمله روسیه به اوکراین مشاهده می شود که هنرمندان روسیه در کشورهای غربی به عناصر نامطلوب تبدیل گردیده اند.

در این خصوص هنرمندان روسی از مسابقات هنری مانند یوروویژن (Eurovision) حذف شدند و باله معروف بولشوئی (Bolchoï) در لندن یا مادرید کنسل گردیده است.

جشنواره بین المللی فیلم کن نیز اعلام کرده است که مایل به پذیرش هیئت رسمی روسی یا حضور هیچ نمایندگی از سوی دولت روسیه نمی باشد. اما در همین حال مسئولین این جشنواره گفته اند که از دست اندرکاران هنری و سینمایی که اقدام به مبارزه با رژیم کنونی روسیه کرده یا به مخالفت با مسکو در حمله به اوکراین می پردازند، حمایت می کنند.

در حوزه موسیقی نیز والری ژِرژیف (Valery Gergiev)، رهبر اکستر، دنی ماتسوئف (Denis Matsuev)، نوازنده پیانو و آنا نتروبخو (Anna Netrebko) از چهره های معروف روسی و ستاره هایی هستند که به اتهام نزدیکی با ولادیمیر پوتین فعالیت ها و برنامه های آن ها در فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی و آمریکا لغو گردیده است.

علاوه بر تحریم این نوع مراکز روسی در فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی، مجموعه اقدامات دیگری نیز در فضای رسانه ای فرانسه صورت گرفته است. شبکه های خبری و محافل رسمی مختلف فرانسوی ضمن انتشار اخبار حمایت های گسترده و یکجانبه خود از اوکراین و مردم این کشور می کوشند که مراکز و شخصیت های فرانسوی که در گذشته جزو حامیان روسیه بودند را وادار به محکوم کردن اقدامات اخیر روسیه نمایند. در این خصوص شایان ذکر است که یکی از ویژگی های شناخته شده روسیه در غرب ابعاد تاریخی و فرهنگی آن است. روسیه طی دهه های اخیر با اتکا به غنای تاریخی و فرهنگی خود در کشورهای غربی مانند برگزاری  نمایشگاه های گسترده، کنسرت های کلاسیک، رقص و مراسم های فرهنگی به صورت ماهرانه و ظریفی کوشیده است تا توجه مخاطبین به ویژه در طبقه نخبگان را به خود جلب کند.

در همین حال ناگفته نماند که از دیر باز بسیاری از شخصیت های فرهنگی و هنری فرانسوی دارای اصالتی روس می باشند در این بین برخی از آن ها نویسندگان شاخصی هستند مانند ساشا گیتری (Sasha Guitry)، ژوزف کسل (Joseph Kessel) و هانری ترویا (Henri Troyat) که از اعضای فرهنگستان ادبی فرانسه، برخی دارای پست های دولتی مانند موریس درئون (Maurice Druon) نویسنده و وزیر پیشین فرهنگ دولت ژرژ پمپیدو و عضو فرهنگستان ادبی، رومن گری (Romain Gary) نویسنده و دیپلمات، عده ای دیگر خبرنگار و تحلیل گر سرشناس مانند آلکساندر آدلر (Alexandre Adler) کارشناس و تحلیل گر سیاسی که به ویژه در مورد مسایل بین المللی و خاورمیانه و ایران تحلیل های متعددی ارائه داده است یا تی یری رولان (Thierry Roland) مجری معروف برنامه های ورزشی می باشند.

در جامعه هنرمندان نیز چهره هایی مانند مارک شاگال (Marc Chagall) نقاش معروف، یا روبر حسین (Robert Hossein) بازیگر سینما که اصالتا ازبک تبار می باشد، دیده می شود.

حتی در بین خوانندگان فرانسوی نیز چهره هایی مانند سرژ گنزبورگ (Serge Gainsbourg)، میشل پولنارف (Michel-Polnareff)، ژو داسن (Joe Dassin)، خواننده سرشناس فرانسوی مشاهده می شود.

در همین حال بسیاری از شخصیت های هنری و فرهنگی در فرانسه در سال های اخیر و تا قبل از بروز بحران اوکراین، با موضع گیری های خود تمایل به روسیه و شخص پوتین را به نمایش گذاشتند. به طور مثال ژرار دپاردیو (Gérard Depardieu)، هنرمند و بازیگر سرشناس فرانسوی که در نقش های مهم سینمایی حاضر بوده و از چهره های نمادین سینمای فرانسه است، عملا بارها تمایل خود به روسیه و شخص ولادیمیر پوتین را به نمایش گذاشت و حتی تابعیت روسیه را کسب کرده  است.

Gérard Depardieu

اما همین افراد متاثر از فشار سنگین رسانه ای در فرانسه بعضا مجبور به موضع گیری ها و بیان اظهاراتی در محکومیت حمله روسیه به اوکراین یا فاصله گرفتن از مسکو شده اند. به طور مثال ژرار دپاردیو، تحت همین فضای سنگین رسانه ای در واکنش به سوال خبرنگاری خواستار "پایان بخشیدن به این جنگ و روآوردن به مذاکره شده است".

در همین ارتباط روزلین باشلو (Roselyne Bachelot)، وزیر فرهنگ و ارتباطات فرانسه اعلام کرده است که به آن دسته از هنرمندان روسی که مجبور به ترک کشورشان هستند کمک خواهد کرد. با این حال وی در مصاحبه ای با بیان اینکه "ما با درخواست هایی روبرو هستیم که از نظر ما انجام آن لطمه به فرهنگ است"، اعلام کرد که "قرار نیست اجرای موسیقی چایکوفسکی یا نمایش های چخوف متوقف شود!".

Roselyne Bachelot

وزیر فرهنگ و ارتباطات فرانسه همچنین افزود که ما با روسیه در جنگ نیستیم و دلیلی ندارد که برخوردی تنبیهی با هنرمندان این کشور داشته باشیم. وی افزود که من گفته ام که فعالیت آن دسته از مراسمی که توسط نهادهای رسمی روسی، یا هنرمندانی که مواضع صریحی در حمایت از رژیم پوتین داشته اند، متوقف شود. اما در عین حال تصریح کرد که فرانسه حاضر است به آن دسته از هنرمندان روسی که به دلیل اتخاذ مواضع ضد سیاست های نظامی ولادیمیر پوتین در قبال اوکراین کشورشان را ترک کنند، کمک کند. وی گفت که ما در کنار آن دسته از هنرمندان روسی معترض که مواضعی خلاف دولت پوتین و اقدامات روسیه می گیرند و مجبور به ترک روسیه خواهند شد، هستیم تا هر کمکی که لازم است را ارائه دهیم.

علاوه بر این موارد در گزارش های رسانه ای فرانسه به برخی از شخصیت های فرهنگی و هنری روسی اشاره شده که در خارج از خاک روسیه به سر می برند و مواضعی ضد دولت اتخاذ می کنند و همین امر به التهاب فضای ضد روسی در رسانه های فرانسه اضافه کرده است. در شرایط کنونی مشخص نیست که این فشار بی سابقه و کشیده شدن تحریم ها به حوزه فرهنگ و هنر قرار است تا کی ادامه پیدا کند و ارزیابی خسارات مختلف ناشی از لغو برنامه ها و فسخ قراردادها و ...تا  چه میزان خواهد بود. 

پاریس، اسفند ماه ۱۴۰۰